Stanisław Kot, Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej Zachodu

Tym razem nietypowa lektura, bo opracowanie prof. Stanisława Kota Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej Zachodu (Kraków 1919 r.). Rzecz pożyteczna, bo pokazuje nieco bardziej zobiektywizowane widzenie naszych dziejów, bowiem wydaje się, że autorzy polscy zawsze byli uwikłani w jakieś „polityki historyczne”, bądź nie mogli wyzbyć się w swoim widzeniu spraw polskich gorsetu mitologii narodowej. Pisarze zachodni z reguły również przyjmowali punkt widzenia jakichś teorii, ideologii, bądź służebności politycznych, ale z natury rzeczy nie byli tak uwikłani emocjonalnie. Z biegiem lat i wieków okazywało się, że pisarze ci posiedli całkiem sporo informacji o Rzeczpospolitej, tak że uprawniona może zostać opinia, iż Polacy ze zdziwieniem stwierdzali, że za granicą wiedzą o nich, i to więcej niżby sobie w interesie swej dobrej sławy życzyli (s. 159). Tym bardziej warto zaznajomić się z zewnętrznym punktem widzenia na sprawy polskie.

Profesor Kot sięgnął po sądy o Polsce zawarte przede wszystkim we włoskich, francuskich, niemieckich i angielskich pismach z dziedziny filozofii politycznej, nauki o państwie, prawa politycznego i publicystyki, a także w innych tekstach, w których pojawiały się dokładniejsze uwagi opisujące, charakteryzujące i wyjaśniające urządzenia Polski, np. w utworach o charakterze podróżniczym, geograficznym lub historycznym. Źródłem części tych sądów były, poddane szerszym ciągom logicznych przemyśleń (nierzadko polemicznych) uwagi cytowane z dzieł autorów polskich, innych zaś własne obserwacje i rozważania cudzoziemców. Opinie te zostały uporządkowane przez S. Kota chronologicznie, od XVI do XVIII wieku oraz częściowo według narodowości ich autorów. Najciekawsze rozważania o Polsce dotyczą charakteru narodowego Polaków, ustroju politycznego i społecznego Rzeczypospolitej oraz kwestii socjalnych, przede wszystkim chłopskiej.